کولیک نوزادی (دل‌دردهای شدید)
کولیک نوزادی (دل‌دردهای شدید): راهنمای کامل پیش‌بیمارستانی برای تیم‌های آمبولانس خصوصی سفیر حیات
تعریف، سیر بیماری و اپیدمیولوژی
کولیک نوزادی به اپیزودهای گریهٔ شدید و غیرقابل تسکین در نوزاد ظاهراً سالم و رشد‌یافته گفته می‌شود که علت مشخصی (تب، عفونت، آسیب، مشکل ساختاری) برای آن یافت نمی‌شود. بر اساس معیارهای Rome IV، شروع و پایان علائم پیش از ۵ ماهگی است؛ دوره‌های گریه/بی‌قراری بدون علت واضح رخ می‌دهد و با مداخلات معمولی به‌سادگی رفع نمی‌شود؛ و نشانه‌ای از بیماری سیستمیک (تب، عدم رشد) وجود ندارد. شیوع گزارش‌شده حدود ۲۰٪ است و اغلب از هفتهٔ ۲–۳ شروع، در حوالی هفتهٔ ۶ به اوج و تا ۱۲–۱۶ هفتگی فروکش می‌کند.
- گریه شدید، چهرهٔ دردناک، جمع‌کردن پاها یا گاز زیاد؛ اغلب بدتر در ساعات عصر.
- نوزاد بین حملات ظاهراً سالم است؛ معاینهٔ فیزیکی و رشد طبیعی.
- Rule of 3 گریه ≥۳ ساعت در روز، ≥۳ روز در هفته، ≥۳ هفته (تعریف کلاسیک توصیفی).
هشدارهای ارژانسی و تشخیص افتراقی مهم
اگر هرکدام از موارد زیر وجود دارد، «کولیک» فرض نکنید و برای انتقال فوری اقدام کنید:
- تب ≥ 38°C در زیر ۳ ماه، بی‌حالی/لتارژی، رنگ‌پریدگی، آپنه/سیانوز.
- استفراغ جهنده، استفراغ سبز (صفراوی) یا خونی؛ اتساع شکم.
- اسهال خونی، دهیدراسیون (ادرار کم، گریه بدون اشک، فونتانل فرورفته).
- درد متناوب شدید با جمع‌کردن پاها و مدفوع ژله‌ای خونی (احتمال intussusception).
- بی‌ضربه ظاهری ولی علائم آسیب غیرتصادفی، تورنیکهٔ مویی انگشت/آلت، هرنی اینگوینال گیرکرده، پیچش بیضه در پسران.
- سرفه/تب/تاکی‌پنه؛ علائم عفونت ادراری؛ سایش قرنیه (مالش چشم + اشک‌ریزش).
تشخیص‌های افتراقی: GERD/آلرژی پروتئین گاوی، انسداد روده/مال‌روتاسیون، پیلوروستِنوز، عفونت‌ها (UTI/اوتیت/مننژیت)، ترومای نهفته، یبوست شدید، رفلاکس شدید، کولیت عفونی/حساسیت غذایی، سندرم محرومیت مواد، و…
الگوریتم ارزیابی پیش‌بیمارستانی (قابل اجرا توسط تکنسین/پزشک آمبولانس)
۱) ارزیابی اولیه ABCDE + T
- A راه هوایی: پوزیشن خنثی گردن، مکش ملایم ترشحات در صورت نیاز.
- B تنفس: مشاهده الگوی تنفسی، صدای خس‌خس/استریدور، SpO₂ (در صورت موجود).
- C گردش خون: رنگ پوست، پرشدگی مویرگی، نبض محیطی؛ علائم دهیدراسیون.
- D وضعیت عصبی: هوشیاری، تونوس، پاسخ به تسکین، گلاسگو اطفال (در صورت لزوم).
- E مواجهه کامل: معاینهٔ شکم، ناحیهٔ پوشک، فتق اینگوینال، اندام‌ها (تورنیکهٔ مویی).
- T دما: اندازه‌گیری دقیق؛ تب در زیر ۳ ماه همیشه جدی تلقی شود.
۲) تاریخچه هدفمند (SAMPLE + OPQRST)
- شروع و الگوی گریه؛ زمان‌بندی نسبت به تغذیه و دفع گاز/مدفوع.
- رژیم تغذیه: شیردهی/فرمول، تغییرات اخیر، نحوهٔ آروغ‌گیری.
- علائم همراه: استفراغ صفراوی/جهنده، تب، خون در مدفوع، بثورات.
- بارداری/زایمان: ترم/پرترم، مشکلات پری‌ناتال، داروهای مادر/نوزاد.
- محیط: تماس با بیمار عفونی، دخانیات در منزل، عوامل استرس والدین.
- اگر قرائن خطر وجود ندارد و نوزاد بین حملات آرام، معاینه طبیعی و وزن‌گیری مناسب دارد، احتمال کولیک بالا است و می‌توان با آموزش و پیگیری ایمن، از ارجاع غیرضروری پرهیز کرد.
- اگر هر شک بالینی نسبت به علل جراحی/عفونی دارید: ارجاع به اورژانس کودکان.
درمان‌های غیر دارویی (First‑Line)
در اغلب نوزادان، اقدامات رفتاری و حمایتی مؤثرترین و ایمن‌ترین گزینه‌ها هستند:
روش «۵S» برای تسکین
- قنداق ملایم (Swaddling) با رعایت ایمنی مفصل ران؛
- حمل پهلو/شکم (Side/Stomach position فقط در آغوش، نه برای خواب)؛
- صدای یکنواخت (Shushing/white noise)؛
- حرکت ملایم (Swinging)؛
- مکیدن (Sucking) با پستانک در صورت تمایل نوزاد.
نکات کلیدی مراقبت
- آروغ‌گیری مناسب بعد از هر نوبت تغذیه؛ اجتناب از بیش‌تغذیه.
- بررسی تکنیک شیردهی/گرفتن پستان؛ ارجاع به مشاور شیردهی در صورت نیاز.
- محیط آرام، نور کم، تماس پوست به پوست، حمام ولرم کوتاه.
- ایمنی خواب: خواب فقط به پشت، روی سطح سفت، بدون بالش/وسایل اضافی.
- هشدار مهم: هرگز نوزاد را برای ساکت‌کردن شدید تکان ندهید (خطر آسیب مغزی).
مدیریت تغذیه‌ای (شیردهی و فرمول)
اگر نوزاد با شیر مادر تغذیه می‌شود
- اصلاح تکنیک شیردهی و زمان‌بندی؛ اجتناب از وعده‌های بسیار کوتاه و مکرر که گاز را بیشتر می‌کند.
- آزمایش رژیم حذف لبنیات گاوی برای مادر به‌مدت ۲ هفته (در صورت شک به حساسیت پروتئین گاوی)؛ بازارزیابی پاسخ.
- در صورت نیاز و نبود منع پزشکی، پروبیوتیک Lactobacillus reuteri DSM 17938 برای نوزاد (جزئیات دوز در بخش دارویی).
اگر نوزاد با فرمول تغذیه می‌شود
- با نظر پزشک اطفال، آزمایش ۲ هفته‌ای فرمولِ هیدرولیزه (extensively hydrolyzed) یا کم‌لاکتوز/پاره‌هیدرولیزه در برخی موارد؛ ادامه فقط در صورت پاسخ بالینی روشن.
- از تعویض‌های پیاپی و بدون اندیکاسیون پرهیز کنید؛ هر تغییر باید زمان کافی برای ارزیابی اثر داشته باشد.
توضیح: شواهد دربارهٔ نقش رژیم و فرمول‌ها در کولیک متناقض است؛ لذا تصمیم تغذیه‌ای باید فردمحور و با پایش دقیق پاسخ باشد.
درمان‌های دارویی مجاز در پیش‌بیمارستان (با دوز و روش)
دارو در کولیک نوزادی نقش محدود دارد و اغلب فقط در چارچوب تسکین علامتی و پس از排除 علل خطرناک توصیه می‌شود. موارد زیر در محیط پیش‌بیمارستانی قابل‌استفاده/قابل‌توصیه‌اند:
| نام دارو/مکمل | دوز و روش مصرف | نکات ایمنی |
|---|---|---|
| سیمتیکون (Simethicone) قطره خوراکی | نوزادان تا ۲ سال: ۲۰ میلی‌گرم (حدود ۰٫۳ میلی‌لیتر از قطره ۴۰mg/0.6mL) پس از هر تغذیه یا تا ۴ بار در روز برحسب نیاز. حداکثر معمول روزانه: ۲۴۰ میلی‌گرم. |
جذب سیستمیک ندارد؛ شواهد اثربخشی محدود/متناقض است، اما ایمن تلقی می‌شود. استفاده کوتاه‌مدت و ارزیابی پاسخ. |
| پروبیوتیک Lactobacillus reuteri DSM 17938 (قطره) | ۵ قطره روزانه (≈۱۰8 CFU) برای ۲۱–۳۰ روز، ترجیحاً در نوزادان تغذیه‌شونده با شیر مادر. | شواهد به‌نفع کاهش زمان گریه در نوزادان شیرده؛ اثربخشی در نوزادان با فرمول نامشخص. حساسیت/عدم‌تحمل نادر. |
| لاکتاز (Lactase) قطره اضافه‌شونده به شیر | بر اساس فرآورده؛ معمولاً چند قطره به شیر اضافه می‌شود. شواهد اثربخشی محدود؛ فقط در موارد مشکوک به عدم‌تحمل لاکتوز گذرا. | برای دورهٔ کوتاه و به‌صورت آزمون؛ قطع در صورت بی‌اثری. |
| استامینوفن (Acetaminophen) — برای تب/درد ناشی از علل دیگر، نه درمان کولیک | نوزادان بالای ۳ ماه: ۱۰–۱۵ mg/kg خوراکی هر ۴–۶ ساعت در صورت نیاز؛ در نوزادان کوچک‌تر فقط با دستور پزشک اطفال و فواصل طولانی‌تر (مثلاً هر ۶–۸ ساعت). حداکثر کل روزانه: معمولاً تا ۷۵ mg/kg/day. |
برای کولیک توصیه نمی‌شود؛ فقط هنگام تب/درد با اندیکاسیون. از مصرف ایبوپروفن در زیر ۶ ماه اجتناب شود. |
چه کارها/داروهایی نباید انجام یا تجویز شوند؟
- دی‌سیکلومین (Dicyclomine) و سایر آنتی‌کولینرژیک‌ها: در نوزادان زیر ۶ ماه «ممنوع» به‌علت خطر آپنه/عوارض جدی.
- هیوسین بوتیل‌بروماید/هیوسیمین: برای کولیک نوزادی توصیه نمی‌شود؛ خطر عوارض و نبود شواهد کافی.
- PPIs/H2 blockers (مهارکننده‌های اسید): بدون تشخیص رفلاکس پاتولوژیک تجویز نشود.
- «گِرایپ واتر»، عَرَقیجات/گیاهان نامطمئن: شواهد اثربخشی ضعیف و احتمال آلودگی/الکل؛ توصیه نمی‌شود.
- عسل در زیر ۱ سال: خطر بوتولیسم نوزادی.
آمادگی ترخیص از صحنه، آموزش والدین و پیگیری
آموزش‌های کلیدی به والدین
- کولیک معمولاً خودمحدود است و طی چند هفته فروکش می‌کند؛ برنامهٔ تسکینی و پیگیری داشته باشید.
- الگوی «۵S»، آروغ‌گیری خوب و برنامهٔ تغذیه منظم را تمرین کنید.
- علامت‌های خطر (تب، استفراغ صفراوی/خونی، بی‌حالی، خون در مدفوع، کاهش ادرار) ⇒ تماس فوری با ۰۹۱۲۸۸۶۶۹۳۵ برای اعزام یا مراجعه به اورژانس.
- حمایت روانی والدین: استراحت نوبتی، کمک از خانواده/دوستان؛ در صورت استیصال، نوزاد را در تخت امن گذاشته و چند دقیقه نفس بکشید.
مدارک و مستندسازی تیم آمبولانس
- شرح کامل تاریخچه، یافته‌های معاینه، نحوهٔ تغذیه، اپیزودهای گریه و پاسخ به مداخلات.
- ثبت علائم حیاتی مناسب سن، ارزیابی دهیدراسیون و نتایج معاینه شکم/هرنی/پوست/چشم.
- آموزش‌های ارائه‌شده، تصمیم مشترک با والدین، برنامهٔ پیگیری/ارجاع.
سؤالات پرتکرار دربارهٔ کولیک نوزادی
۱) کولیک چه مدت طول می‌کشد؟
معمولاً از هفتهٔ ۲–۳ شروع و تا ۱۲–۱۶ هفتگی کاهش می‌یابد. اگر علائم پس از ۴–۵ ماهگی ادامه دارد، نیاز به ارزیابی مجدد است.
۲) آیا سیمتیکون حتماً مؤثر است؟
خیر؛ شواهد اثربخشی متناقض است، اما از نظر ایمنی قابل‌قبول بوده و برخی خانواده‌ها کاهش گاز/نفخ را گزارش می‌کنند. ارزیابی بالینی بر اساس پاسخ فردی است.
۳) پروبیوتیک L. reuteri DSM 17938 برای همه نوزادان جواب می‌دهد؟
بیشترین شواهد در نوزادان تغذیه‌شونده با شیر مادر دیده شده است؛ در نوزادانِ فرمولی، نتایج قطعی نیست. آزمون ۳–۴ هفته‌ای با رصد پاسخ قابل‌قبول است.
۴) چه زمانی فوراً به اورژانس برویم؟
تب در زیر ۳ ماه، استفراغ سبز/خونی یا جهنده، بی‌حالی، کاهش ادرار/خون در مدفوع، یا دردهای شدید متناوب با رنگ‌پریدگی/تعریق—همگی نیازمند ارزیابی فوری‌اند.
نیاز به اعزام فوری آمبولانس خصوصی دارید؟
تیم‌های نوزادان و اطفال سفیر حیات با تجهیزات کامل و پرسنل آموزش‌دیده برای ارزیابی/انتقال ایمن در کنار شما هستند.
جزئیات خدمات آمبولانس خصوصی سفیر حیات
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.