ریفلاکس معده به مری GERD
ریفلاکس معده به مری (GERD) — راهنمای کامل پیش‌بیمارستانی برای تیم‌های آمبولانس
راهنمای استاندارد و عملیاتی برای ارزیابی، افتراق از علل خطرناک درد قفسه‌سینه، اقدامات اورژانسی، و تجویز ایمن داروها با دوز دقیق (بزرگسال/کودک).
تعریف و فیزیولوژی GERD
ریفلاکس معده به مری (Gastroesophageal Reflux Disease) وضعیتی مزمن است که در آن محتویات اسیدی یا قلیایی معده به‌طور مکرر به مری بازمی‌گردد و سبب سوزش سر دل، ترش‌کردن، درد پشت جناغ، طعم تلخ دهان و گاهی لارنگیت، سرفهٔ شبانه و تشدید آسم می‌گردد. تضعیف اسفنکتر تحتانی مری (LES)، افزایش فشار داخل شکمی (چاقی، بارداری)، هییتال هرنیا، تأخیر در تخلیه معده، یا اختلال حرکتی مری از علل زمینه‌ای مهم هستند.
کد بیماریICD-10: K21.0
شیوع تقریبی۱۰–۲۰٪ بالغین
علل و عوامل خطر
- شل‌شدن LES: مصرف نیکوتین، الکل، شکلات، نعناع، کافئین، برخی داروها (آنتی‌کولینرجیک‌ها، نیترات‌ها، CCBها).
- افزایش فشار داخل شکمی: چاقی شکمی، بارداری، آسیت، لباس تنگ.
- اختلالات گوارشی: گاستروپاریزی، زخم پپتیک، تأخیر تخلیه معده.
- عوامل ساختاری: هییتال هرنیا.
- سبک زندگی: وعده‌های پرحجم، درازکشیدن بلافاصله پس از غذا، مصرف دیرهنگام شب.
نشانه‌ها، علائم خطر و افتراق‌ها
نشانه‌های شاخص GERD
- سوزش سوزاننده در ناحیه اپی‌گاستر و پشت جناغ، تشدید در حالت درازکش یا پس از وعدهٔ سنگین.
- بازگشت اسید/تلخی دهان، آروغ زیاد، احساس گیرکردن لقمه (دیسفاژی خفیف).
- سرفهٔ خشک شبانه، بیدارشدن با خفگی، بدترشدن آسم شبانه.
علائم خطر (Red Flags) — نیازمند ارجاع فوری
- درد قفسه‌سینه با انتشار به بازوی چپ/فک، تعریق سرد، تهوع شدید یا تنگی نفس → احتمال سندرم کرونری حاد (ACS).
- دیسفاژی پیشرونده، اودینوفاژی، کاهش وزن غیرقابل توضیح، کم‌خونی، استفراغ خونی/ملنا → آزمایش و انتقال فوری.
- تب + درد قفسه‌سینه + تاکی‌کاردی → عفونت/ازوفاژیت شدید یا پرفوراسیون.
افتراق‌های حیاتی در پیش‌بیمارستان
- ACS (آنژین/MI): سن بالا، ریسک قلبی، تغییرات ECG، درد فشارنده غیرسوزاننده.
- دیس‌پپسی/اولسر پپتیک؛ کولیک صفراوی؛ پانکراتیت؛ اسپاسم مری؛ پنومونی/پلوریت؛ دایسکشن آئورت (نادر اما مرگبار).
الگوریتم سریع مدیریت پیش‌بیمارستانی GERD در آمبولانس
- ایمنی صحنه و ABCDE؛ راه‌هوایی باز؛ وضعیت نیمه‌نشسته (بالا آوردن سر ۳۰–۴۵ درجه).
- ارزیابی اولیه درد قفسه‌سینه: شرح‌حال هدفمند (شروع، کیفیت، شدت، عوامل تشدید/تسکین، علائم همراه).
- مانیتورینگ: علائم حیاتی + ECG 12 لید در هر درد قفسه‌سینه با ریسک قلبی. اسپO₂ در صورت تنگی نفس.
- بروز علائم خطر؟ بلی → مسیر قلبی/تراما/سپسیس طبق پروتکل فعال شود؛ خیر → مرحله بعد.
- اقدامات غیر دارویی: پرهیز از درازکش، شل‌کردن لباس تنگ، اجتناب از مایعات گازدار/چرب در مسیر.
- درمان دارویی علامتی طبق پروتکل (جزئیات در جدول دوزها):
- آنتی‌اسید + آلژینات خوراکی برای تسکین سریع.
- فاموتیدین خوراکی در صورت دسترسی/اجازه.
- پروتون‌پمپ‌این‌هیبیتور (امپرازول/پانتوپرازول) خوراکی برای بیمار پایدار در موارد عودکننده.
- ضدتهوع (اوندانسترون) در تهوع/استفراغ.
- مستندسازی و آموزش بیمار: پرهیزهای غذایی، نحوهٔ پیگیری، علائم هشدار بازگشت.
- تصمیم انتقال: اگر اولین حمله شدید، سن بالا، بیماری‌های زمینه‌ای، بارداری با علائم شدید، یا پاسخ نامطلوب به درمان → انتقال به اورژانس.
اقدامات غیر دارویی مؤثر در صحنه
- بالا آوردن سر و تنه ۳۰–۴۵ درجه؛ پرهیز از خوابیدن طاق‌باز.
- آموزش کوتاه: وعده‌های کوچک، اجتناب از چربی/ادویه/کافئین/نعناع/شکلات؛ عدم خوردن ۲–۳ ساعت قبل از خواب.
- شل‌کردن کمربند/لباس تنگ؛ تشویق به تنفس آرام برای کاهش استرس.
داروها و دوزها در پیش‌بیمارستان (EMS)
هشدار: تجویز دارو صرفاً در چارچوب پروتکل مصوب مرکز/پزشک ناظر انجام شود. دوزهای زیر رایج هستند و با شرایط بیمار (سن، بارداری، نارسایی کلیه/کبد، تداخلات) باید تنظیم شوند. هرگونه شک به علت قلبی → اول مسیر قلبی.
| دارو (نام ژنریک / نمونه تجاری) | فرم | دوز بزرگسال | دوز کودکان | موارد احتیاط/تداخل | یادداشت EMS |
|---|---|---|---|---|---|
| آنتی‌اسید + آلژینات (Aluminum/Magnesium hydroxide + Alginate) تسکین سریع | سوسپانسیون خوراکی | ۱۰–۲۰ میلی‌لیتر PO، در صورت نیاز تکرار ×۱ پس از ۳۰–۶۰ دقیقه | ۱۲ سال به بالا: مشابه بزرگسال؛ زیر ۱۲ سال فقط با دستور پزشک | نارسایی کلیه (به‌علت منیزیم/آلومینیوم)؛ جداسازی از سایر داروها (۲–۴ ساعت فاصله) | اولین انتخاب علامتی؛ بیمار را بنشانید تا خطر آسپیراسیون کاهش یابد. |
| فاموتیدین (H2 blocker) | قرص PO | ۲۰ mg PO تک‌دوز؛ در صورت نیاز ۱۲ ساعت بعد تکرار | ۰٫۵ mg/kg PO (حداکثر ۲۰ mg) | کاهش دوز در نارسایی کلیه؛ تداخل با وارفارین نادر ولی پایش شود | اثر طی ۱–۲ ساعت؛ برای بیمار پایدار مفید است. |
| امپرازول (Proton Pump Inhibitor) | کپسول/ساشه PO | ۲۰–۴۰ mg PO تک‌دوز | ≈۱ mg/kg PO (حداکثر ۲۰ mg) | شروع اثر با تأخیر (۳–4 ساعت)؛ احتیاط با کلپی‌دوگرل | برای علائم تکرارشونده/سابقه GERD؛ در صحنه برای برنامهٔ بعدی بیمار. |
| پانتوپرازول (PPI) | قرص PO | ۴۰ mg PO | طبق دستور تخصصی | اثر تأخیری؛ تداخلات کمتر از امپرازول | در دسترس بودن بستگی به پروتکل دارد. |
| سوکرالفیت (سد حفاظتی مخاط) | سوسپانسیون/قرص PO | ۱ g PO؛ در صورت نیاز | ۱۰–۲۰ mg/kg (حداکثر ۱ g) طبق دستور | فاصله ۲ ساعته با سایر داروها؛ یبوست | برای درد اپی‌گاستر مقاوم به آنتی‌اسید مفید است. |
| اوندانسترون (ضدتهوع) | IV/IM/PO/ODT | ۴ mg IV/IM/ODT؛ قابل تکرار پس از ۱۰–۱۵ دقیقه ×۱ | ۰٫۱۵ mg/kg (حداکثر ۴ mg) | احتیاط: طولانی‌شدن QT؛ تداخل با داروهای ضدآریتمی | در تهوع/استفراغ ناشی از رفلاکس یا اضطراب. |
| آلژینات خالص (مانند سدیم آلژینات) | سوسپانسیون PO | ۱۰–۲۰ ml پس از غذا/قبل خواب | مطابق بروشور/پزشک؛ معمولاً از ۱۲ سال | عوارض کم؛ احساس نفخ | ایجاد «رَفت» محافظ روی اسید؛ مناسب شب‌ها. |
| سایمتیدین / رانیتیدین | قرص PO | به دلیل تداخلات/جمع‌آوری از بازار (رانیتیدین)، در EMS توصیه نمی‌شود. | |||
⚠️ توجه مهم: استفاده از «کوکتل‌های معده» حاوی لیدوکائین ویسکوز در محیط پیش‌بیمارستانی می‌تواند ریسک اختلال بلع و آسپیراسیون را افزایش دهد؛ تنها در صورت وجود دستورالعمل رسمی مرکز و ارزیابی دقیق راه‌هوایی انجام شود.
پروتکل گام‌به‌گام (Check-list عملیاتی)
- معرفی خود، بررسی هویت، اخذ رضایت درمانی؛ ارزیابی سریع ABCDE.
- قرار دادن بیمار در وضعیت نیمه‌نشسته؛ اکسیژن فقط در هیپوکسمی (SpO₂ < ۹۴٪).
- شرح‌حال: شروع/مدت درد، کیفیت سوزشی یا فشارنده، رابطه با غذا/وضعیت، داروهای فعلی (NSAIDها، دوپامینرژیک‌ها، تئوفیلین).
- معاینه: حساسیت اپی‌گاستر، وجود درد فشاری قفسه‌سینه، سمع ریه برای آسپیراسیون/ویز.
- ECG 12 لید در هر درد قفسه‌سینه با ریسک؛ اندازه‌گیری قند خون در بیماران دیابتی/بیحال.
- اگر شک به ACS/آئورت/PE/پرفوراسیون → مسیر مناسب را فعال و به نزدیک‌ترین مرکز منتقل کنید.
- در صورت عدم وجود علائم خطر: آنتی‌اسید + آلژینات PO؛ ارزیابی پاسخ طی ۱۰–۱۵ دقیقه.
- در صورت تداوم علائم: افزودن فاموتیدین PO طبق دوز؛ ضدتهوع در صورت نیاز.
- آموزش و ترخیص در محل (در صورت مجاز بودن پروتکل و پایدار بودن بیمار) یا انتقال برنامه‌ریزی‌شده.
- ثبت کامل: علائم، ECG، دارو/دوز/زمان، پاسخ، آموزش‌های داده‌شده، تصمیم انتقال.
شرایط خاص
بارداری
- اولویت با اقدامات غیر دارویی و آنتی‌اسیدهای بدون سدیم بی‌کربنات و بدون آسپرین. فرآورده‌های حاوی آلومینیوم/منیزیم معمولاً ترجیح داده می‌شوند؛ سدیم بی‌کربنات ممنوع به‌علت بار سدیم/آلکالوز.
- هر دارو طبق نظر پزشک/پروتکل مامایی؛ از داروهای ردهٔ نامطمئن اجتناب کنید.
سالمندان
- دوز محافظه‌کارانه؛ بررسی تداخلات (پلی‌فارماسی).
- ارزیابی دقیق برای GI bleed، کم‌خونی، کاهش وزن، دیسفاژی.
کودکان
- در نوزادان رفلاکس فیزیولوژیک شایع است؛ هر اقدام دارویی باید با دستور پزشک و براساس وزن باشد.
- اوندانسترون و فاموتیدین طبق دوزهای وزنی فوق و راهنمایی پزشکی استفاده شود.
آسپیراسیون ناشی از رفلاکس
- اگر سرفه/ویز/دیس‌پنه شدید: اکسیژن هدفمند؛ نبولایزر سالبوتامول در برونکواسپاسم (۲٫۵–۵ mg نبولایز)، ساکشن در صورت ترشحات فراوان.
- علائم عفونت تنفسی یا تب → انتقال برای ارزیابی پنومونیت شیمیایی.
آموزش سریع بیمار (در صحنه)
- بالا بردن سر تخت ۱۰–۱۵ سانتی‌متر هنگام خواب؛ استفاده از بالش اضافی کافی نیست—بهتر است کل سر تخت بالا باشد.
- پرهیز از غذاهای محرک (چربی، ادویه تند، مرکبات اسیدی، نوشابه گازدار، قهوه، شکلات، نعناع).
- قطع دخانیات و کاهش وزن در صورت چاقی مرکزی.
- عدم درازکشیدن حداقل ۲–۳ ساعت پس از غذا؛ وعده‌های کوچک و مکرر.
- بازگشت فوری در صورت خونریزی، درد شدید جدید، سنکوپ، تنگی نفس یا علائم نورولوژیک.
مدیکو-لگال و ایمنی
- هر درد قفسه‌سینه را تا اثبات خلاف آن، قلبی در نظر بگیرید؛ ECG و مستندسازی الزامی است.
- دوز، زمان، مسیر و پاسخ به هر دارو + آموزش‌های داده‌شده باید ثبت شود.
- هر ترخیص در محل فقط طبق پروتکل و با رضایت آگاهانه و دستورات کتبی/رادیویی مرکز.
سؤالات متداول درباره GERD در پیش‌بیمارستان
۱) چه زمانی بیمار حتماً باید منتقل شود؟
هر زمان علائم خطر وجود دارد، سن بالا + عوامل خطر قلبی، اولین حمله شدید، درد مقاوم به درمان اولیه، بارداری با علائم شدید، یا هر گونه تردید تشخیصی.
۲) آیا اکسیژن برای همه لازم است؟
خیر؛ صرفاً در هیپوکسمی یا دیس‌پنه. هدف SpO₂ بین ۹۴–۹۸٪ (در COPD طبق پروتکل).
۳) NSAID برای درد اپی‌گاستر قابل استفاده است؟
توصیه نمی‌شود؛ می‌تواند رفلاکس/زخم را تشدید کند.
لینک‌های مرتبط
برای آشنایی با خدمات اعزام و انتقال بیمار در تهران و حومه از صفحهٔ
آمبولانس خصوصی سفیر حیات دیدن کنید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.