آپنه نوزادی (Neonatal Apnea)
آپنه نوزادی (Neonatal Apnea)
تعریف و کلیات
آپنه نوزادی به توقف تنفسِ ≥20 ثانیه یا توقف کوتاه‌تر همراه با برادی‌کاردی (قلب <100/min) یا افت اشباع اکسیژن اطلاق می‌شود. شایع‌ترین شکل آن Apnea of Prematurity (AOP) است که در نوزادان نارس رخ می‌دهد؛ اما آپنه می‌تواند در نوزادان ترم هم به‌دلیل عفونت، اختلالات متابولیک، صرع، مشکلات قلبی یا انسداد راه هوایی رخ دهد.
انواع آپنه
- آپنه مرکزی (Central apnea): فقدان تلاش تنفسی به دلیل نارسایی مرکز تنفس در ساقهٔ مغز.
- آپنه انسدادی (Obstructive apnea): تلاش تنفسی وجود دارد اما مجرای هوایی فوقانی مسدود است (مثلاً لوزهٔ بزرگ، آتروفی عضلات، ترشحات).
- آپنه مختلط (Mixed): ترکیبی از دو حالت فوق؛ ابتدا مرکزی سپس انسدادی.
پاتوفیزیولوژی
در نوزادان نارس سیستم کنترل تنفس ضعیف است؛ حساسیت گیرنده‌های شیمیایی به PaCO₂/PaO₂ کمتر است و ظرفیت ماهیچه‌های تنفسی محدود است. عوامل خارجی مثل هیپوترمی، عفونت، مایعات، داروها (مثل اوپیوئیدها) و نقص متابولیک می‌توانند آستانهٔ بروز آپنه را کاهش دهند. نتیجهٔ آپنه، هیپوکسمی و برادی‌کاردی است که می‌تواند به آسیب مغزی و حتی مرگ منجر شود اگر سریع درمان نشود.
علل شایع
- نارس بودن (خصوصاً <34 هفته و در فوق‌العاده <28 هفته)
- عفونت یا سپسیس نوزادی
- هیپوگلیسمی یا اختلالات الکترولیتی
- هیپوترمی
- خونریزی داخل‌بطن (IVH) یا صرع
- داروها (اوپیوئیدها، شبدرهای آرام‌بخش مادری)
- آناتومی راه هوایی یا محتوای راه هوایی (ترشحات، مکونیوم)
تشخیص پیش‌بیمارستانی
تشخیص در محیط پیش‌بیمارستانی عمدتاً بالینی است: توقف تنفس مشاهده‌شده یا ثبت شده توسط مانیتور، افت SpO₂، برادی‌کاردی و پاسخ به تحریک. انجام گاز شریانی در آمبولانس معمولاً میسر نیست؛ بنابراین مانیتورینگ مداوم SpO₂ و HR، ارزیابی سریع وضعیت تنفسی و بررسی علل قابل برگشت (هیپوگلیسمی، هیپوترمی، عفونت) ضروری است.
تجهیزات پیشنهادی برای آمبولانس
- پالس‌اکسی‌متر پیش‌دکترینال و مانیتورینگ ECG
- گرم‌کنندهٔ نوزاد/انکوباتور پرتابل
- تجهیزات تهویه: T-piece resuscitator (مثل Neopuff)، دستگاه CPAP قابل حمل، ماسک‌های نوزادی
- لوله تراشه نوزادی (ETT sizes 2.5, 3.0, 3.5) و لارنژلوگوسکوپ (Miller 00/0/1)
- کیت ساکشن نازوفارنکس و اوروفارنکس، لوله‌های نازال برای اکسیژن‌تراپی
- ست‌های وریدی: UVC kit, IV cannulas, IO kit
- داروها: Caffeine citrate, Aminophylline/Theophylline, Doxapram, Dextrose 10%, Epinephrine (1:10,000)
اقدامات اورژانسی پیش‌بیمارستانی — الگوریتم گام‌به‌گام
۱. ارزیابی اولیه (Primary survey)
- حفظ دما: گرم کردن سریع نوزاد و پوشاندن با کلاه و پتوی گرم.
- بررسی پاسخ تنفسی و تماشای سینه/شکم برای تلاش تنفسی.
- اتصال پالس‌اکسی‌متر و ثبت HR و SpO₂.
- بررسی سریع راه هوایی: آیا انسداد داریم؟ نیاز به ساکشن؟
۲. تحریک و اقدامات ساده
در موارد آپنه خفیف ابتدا تحریک لمسی (سردی پاشنه/لمس بین شانه‌ها)، پاکسازی راه هوایی با ساکشن ملایم، قرار دادن سر در موقعیت خنثی و دادن O₂ توسط کانولای نازال یا ماسک با FiO₂ تنظیم‌شده (شروع با 21–30% در نارس‌ها) انجام شود.
۳. تهویه حمایتی (If no spontaneous breathing)
اگر نوزاد بلافاصله شروع به تنفس نکند یا برادی‌کاردی وجود داشته باشد:
- شروع PPV با T-piece یا کیسه/ماسک: نرخ 40–60 تنفس در دقیقه، PIP اولیه 20–25 cmH₂O، PEEP 5 cmH₂O.
- هدف: بالا آمدن قفسه سینه و افزایش HR به >100/min.
- در صورت عدم پاسخ و در دسترس بودن مهارت، لوله‌گذاری تراشه (ETT) و تهویه مکانیکی پیش از انتقال.
۴. ماساژ قلبی و داروها
اگر پس از 30 ثانیه PPV مناسب ضربان قلب <60/min باقی ماند: شروع ماساژ قلبی با نسبت 3:1 (90 فشردگی و 30 تنفس در دقیقه). داروهای ضروری:
- آدرنالین (Epinephrine): 1:10,000 — دوز IV (UVC/IV) 0.01–0.03 mg/kg (معادل 0.1–0.3 mL/kg از محلول 1:10,000). در مسیر ET دوز بالاتر 0.05–0.1 mg/kg ممکن است استفاده شود اما مسیر IV ارجح است.
- در صورت نیاز به حجم: Normal saline 10 mL/kg IV bolus.
۵. درمان دارویی اختصاصی آپنه (در محیط پیش‌بیمارستانی)
در موارد تکرار شوندهٔ آپنه یا آپنهٔ ناشی از نارس بودن، داروهای محرک تنفسی ممکن است اندیکاسیون داشته باشند. توجه: بسیاری از مراکز شروع داروهای سیستمیک را در محیط پیش‌بیمارستانی محدود می‌کنند و معمولاً درمان اختصاصی در NICU آغاز می‌شود. اگر پروتکل محلی اجازه دهد و تیم آموزش‌دیده در دسترس باشد، دوزهای رایج عبارت‌اند از:
Caffeine citrate (کافئین سیترات)
کاربرد: درمان یا پیشگیری از آپنهٔ نوزادان نارس — انتخاب اول در اکثر NICUها.
دوز معمول: بارگیری 20 mg/kg (کافئین سیترات) IV یا PO به‌عنوان دوز اولیه؛ سپس نگهدارنده 5–10 mg/kg هر 24 ساعت (کافئین سیترات). بسیاری از پروتکل‌ها بارگیری 20 mg/kg و نگهدارنده 5 mg/kg/day را پیشنهاد می‌کنند و در صورت ادامه آپنه تا 10 mg/kg/day افزایش می‌دهند.
نکات مهم: کافئین باعث تاکی‌کاردی می‌شود؛ اگر HR >180 باید دوز مجدداً ارزیابی شود. عوارض: بی‌قراری، تغذیه‌ناپذیری، اسهال/استفراغ، کاهش آستانه تشنج.
Aminophylline / Theophylline (آمینوفیلین / تئوفیلین)
کاربرد: جایگزین یا گزینهٔ دوم در مراکز یا شرایطی که کافئین دردسترس نیست.
دوز: لودینگ 5–6 mg/kg IV (آمینوفیلین، معادل تقریباً 4–5 mg/kg تئوفیلین)؛ نگهدارنده متناوب بسته به پروتکل: 1–2 mg/kg هر 8–12 ساعت یا انفوزیون مداوم 0.5–1 mg/kg/hr بسته به پاسخ و سطح تئوفیلین.
نیاز به مانیتور سطح سرمی در درمان طولانی‌مدت وجود دارد؛ عوارض: تاکی‌کاردی، تهوع، استفراغ، لرزش و سمیت عصبی.
Doxapram (دوکساپرام)
کاربرد: محرک تنفسی غیرآنتی‌کولینرژیک که گاهی در آپنه مقاوم یا زمانی که کافئین/آمینوفیلین جواب نمی‌دهد، استفاده می‌شود. کاربرد آن در نوزادان در سال‌های اخیر کاهش یافته و نیاز به نظارت دقیق دارد.
دوز پیشنهادی: برخی پروتکل‌ها بارگیری 2.5 mg/kg IV طی 20–30 دقیقه سپس انفوزیون نگهدارنده 0.5 mg/kg/hr شروع و در صورت نیاز تا 1.5–2 mg/kg/hr افزایش می‌دهند؛ یا دوزهای بولوس اولیه 0.5–2 mg/kg بسته به مرکز. (استفاده در آمبولانس باید بر اساس پروتکل و تجویز پزشک باشد).
عوارض: هایپرتنشن، تاکی‌کاردی، استفراغ، اضطراب، تشنج (در مقادیر بالا یا در شرایط خاص).
۶. بازنگری علت‌های قابل برگشت
در هنگام آماده‌سازی انتقال، حتماً علل قابل برگشت را جستجو کنید: قند خون، الکترولیت‌ها، عفونت، خونریزی داخل جمجمه، داروهای مادر/نوزاد.
۷. آماده‌سازی و انتقال
نوزاد را در انکوباتور پرتابل یا گرم‌کننده ثابت کنید، حمایت تنفسی مناسب (CPAP یا تهویه مکانیکی) را حفظ کنید، گزارش کامل SBAR را به NICU ارائه دهید، و تمام اقدامات و دوزهای داده‌شده را ثبت کنید.
الگوی گزارش (Handover) به NICU — SBAR مختصر
- S (Situation): نام، سن حاملگی، وزن تولد، وضعیت فعلی (تعداد دفعات آپنه، HR، SpO₂)
- B (Background): تاریخچهٔ تولد، داروهای مادر، عفونت‌های ممکن
- A (Assessment): یافته‌های بالینی و مانیتورینگ، اقدامات انجام‌شده
- R (Recommendation): نیاز به دارو، تهویه مکانیکی، بررسی‌های بیشتر (گاز خون، سرم‌شناسی، کشت خون)
جدول خلاصه داروها و دوزها (مرجع سریع)
| دارو | دوز بارگذاری | دوز نگهدارنده | روش |
|---|---|---|---|
| Caffeine citrate | 20 mg/kg | 5–10 mg/kg q24h | IV/PO |
| Aminophylline | 5–6 mg/kg | 1–2 mg/kg q8–12h یا انفوزیون 0.5–1 mg/kg/hr | IV |
| Doxapram | 2.5 mg/kg (برخی پروتکل‌ها) | 0.5 mg/kg/hr شروع تا 1.5–2 mg/kg/hr | IV |
| Epinephrine (برای ری‌سِسیتاسیون) | — | 0.01–0.03 mg/kg IV (1:10,000) | IV/ET |
| D10W (هیپوگلیسمی) | 2 mL/kg bolus | — | IV |
ملاحظات ایمنی و هشدارها
- شروع داروهای سیستمیک (به‌خصوص دوکساپرام) در آمبولانس فقط با پروتکل محلی و تجویز پزشک/نیروی آموزش‌دیده مجاز است.
- کافئین سیترات داروی انتخاب اول است؛ در صورت عدم دسترسی، آمینوفیلین قابل استفاده است.
- ثبت دقیق دوز، زمان و پاسخ بالینی ضروری است.
- در صورت وجود صرع یا خونریزی داخل جمجمه، از دوکساپرام با احتیاط استفاده کنید؛ این دارو ممکن است آستانه تشنج را کاهش دهد.
سوالات متداول (FAQ)
آیا همهٔ نوزادان نارس آپنه خواهند داشت؟
خیر، هرچند ریسک آپنه در نوزادان نارس بیشتر است. آپنه شایع‌تر در <34 هفته و در نوزادان با وزن پایین‌تر است.
چه زمانی باید داروی محرک تنفسی داد؟
اگر آپنه مکرر باعث برادی‌کاردی یا افت مکرر SpO₂ شود یا در نوزادی که نیاز به تهویه حمایتی دارد، کافئین در NICU اغلب آغاز می‌شود. در محیط آمبولانس دارو باید طبق پروتکل و ترجیحاً پس از مشاوره با پزشک داده شود.
آیا می‌توان آپنه را در خانه درمان کرد؟
اپیزودهای آپنه شدید یا مکرر نیازمند ارزیابی تخصصی و مراقبت در بیمارستان هستند. برخی نوزادان پس از ترخیص با مانیتور آپنه و آموزش والدین پیگیری می‌شوند.
خلاصه و نتیجه‌گیری
آپنه نوزادی یک وضعیت جدی ولی قابل مدیریت است اگر سریع شناسایی و پشتیبانی تنفسی و درمانی مناسب فراهم شود. در محیط پیش‌بیمارستانی تمرکز بر روی حفظ راه هوایی، تهویه حمایتی (PPV/CPAP)، حفظ دما، شناسایی و اصلاح علل قابل برگشت و هماهنگی سریع جهت انتقال به NICU است. داروی انتخاب اول برای درمان دارویی آپنه در نوزادان نارس کافئین سیترات است (لود 20 mg/kg، نگهدارنده 5–10 mg/kg/day) و سایر داروها در موارد خاص یا طبق پروتکل استفاده می‌شوند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.