آنژیوکاتتر (Angiocath)

معرفی کلی آنژیوکاتتر

آنژیوکاتتر (Angiocath) یک لولهٔ نازک، توخالی و انعطاف‌پذیر است که برای دسترسی به رگ‌های خونی جهت تصویربرداری، تزریق مادهٔ کنتراست، قرار دادن وسایل درمانی (مانند استنت) یا تزریق دارو و مایعات به‌صورت موقت استفاده می‌شود. نام «Angiocath» در صنایع پزشکی گاهی به‌عنوان نام تجاری برای کاتترهای شریانی و وریدی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در عمل طیف گسترده‌ای از کاتترها را شامل می‌شود.

نکته مهم: این مقاله ترکیبی از محتوای علمی، نکات بالینی و اطلاعات کاربردی برای بیماران و کادر درمانی آماده شده است. برای انجام هر اقدام تهاجمی و تصمیم‌گیری درمانی، مشورت با پزشک و پرسنل مجاز الزامی است.

تفاوت آنژیوکاتتر با کانول و سایر کاتترها

گرچه اصطلاحات مانند کانول، کاتِتر و آنژیوکاتتر گاهی به‌جای هم استفاده می‌شوند، تفاوت‌های کلیدی وجود دارد: کانول معمولاً برای دسترسی وریدی کوتاه‌مدت به‌کار می‌رود، در حالی که آنژیوکاتتر ممکن است برای مداخلات رادیولوژی، آنژیوگرافی و ورود به شریان‌ها و عروق اختصاصی طراحی شده باشد. مهم است که هنگام سفارش یا تهیه تجهیزات، مشخصات فنی (قطر، طول، مادهٔ سازنده و نوع کانول) را دقیقاً بررسی کنید.

انواع آنژیوکاتتر و مشخصات فنی

انواع مختلف آنژیوکاتتر بر اساس معیارهای متفاوتی طبقه‌بندی می‌شوند: محل مصرف (وریدی/شریانی)، قابلیت چندکاناله، قطر (بر حسب Gauge یا French)، طول، جنس (نایلون، پلی اورتان، سیلیکون) و طراحی نوک (تیپر، منحنی‌دار، استیفن).

تقسیم‌بندی بر اساس محل کاربرد

• آنژیوکاتتر وریدی مرکزی (Central Venous Catheter): برای تزریق طولانی‌مدت، مایعات، داروهای وازواکتیو یا نمونه‌گیری خون.
• آنژیوکاتتر شریانی (Arterial Catheter): برای مانیتورینگ فشار شریانی و نمونه‌گیری از خون شریانی.
• آنژیوکاتتر تخصصی مغزی: با قطر کوچک و انعطاف‌پذیری بالا برای عبور از عروق مغزی.

تقسیم‌بندی بر اساس طراحی نوک

نوک کاتتر می‌تواند مستقیم، منحنی، تیپر (نوک باریک) یا دارای سرگرد (atraumatic) باشد. انتخاب نوک مناسب برای رسیدن به محل هدف، کاهش آسیب اندوتلیال و کاهش اسپاسم عروقی ضروری است.

عدد Gauge و اندازه فرانس (French)

قطر کاتترها معمولاً به‌وسیله Gauge یا اندازه فرانسه (Fr) گزارش می‌شود. هرچه عدد Gauge کمتر باشد، قطر کاتتر بزرگ‌تر است (در سیستم Gauge)، و در سیستم French هر 1 Fr برابر با 0.33 میلی‌متر است.

مواد سازنده و ویژگی‌های سطح

مواد مرسوم عبارتند از پلی‌اورتان، نایلون و سیلیکون. سطوح پوشش‌دار (مثلاً هپارین‌شده یا سیلیکون شده) برای کاهش تشکیل لخته و افزایش لغزندگی استفاده می‌شوند.

موارد کاربرد (ایندیکاسیون) آنژیوکاتتر

از آنژیوکاتترها در مجموعه‌ای از موقعیت‌ها استفاده می‌شود؛ در زیر مهم‌ترین ایندیکاسیون‌ها فهرست شده‌اند:

1. آنژیوگرافی تشخیصی: ارزیابی شریان‌های کرونری، محیطی و مغزی.
2. آنژیوپلاستی و قرار دادن استنت: مداخلات اندو واسکولار برای باز کردن عروق تنگ یا مسدود شده.
3. توزیع دارو به منطقه خاص: شیمی‌درمانی منطقه‌ای یا تحویل داروهای ورود به مغز.
4. مانیتورینگ مداوم فشار شریانی: در بیماران بحرانی و جراحی‌های بزرگ.
5. تزریق وریدی/شریانی مایعات و خون: در شرایط اورژانسی یا هنگام نیاز به دسترسی مطمئن برای تزریق.

روش قرار دادن آنژیوکاتتر — گام‌به‌گام (با نکات بالینی)

مرحله 1: بررسی پیش از اقدام

بررسی سوابق پزشکی (آلرژی به ماده تضاد، داروهای ضدانعقاد، سابقه عفونت)، گرفتن رضایت آگاهانه، بررسی نتایج آزمایشگاهی (نظیر شمارش پلاکت، PT/INR) و آماده‌سازی وسایل استریل.

مرحله 2: آماده‌سازی بیمار و شرایط استریل

مکان قرارگیری بیمار را طوری تنظیم کنید که دسترسی به محل مورد نظر آسان باشد. پوست را با محلول‌های استاندارد (کلرهگزیدین یا بتادین) ضدعفونی کنید. استفاده از درپ و پوشش استریل، دستکش، پیش‌بند و ماسک الزامی است.

مرحله 3: بی‌حسی موضعی و دسترسی اولیه

بی‌حسی موضعی با لیدوکائین 1% یا 2% انجام می‌شود. برای دسترسی به رگ از تکنیک‌های سوزن مستقیم، Seldinger، یا با هدایت سونوگرافی استفاده کنید. هدایت سونوگرافی دقت را بالا برده و عوارض را کاهش می‌دهد.

مرحله 4: قرار دادن گاید وایر و پیشروی کاتتر

پس از ورود سوزن به رگ، گاید وایر وارد شده و سپس پوستهٔ روکش برداشته شده و کاتتر بر روی وایر پیشروی می‌کند. دقت کنید که هیچ مقاومتی غیرطبیعی احساس نشود — در صورت مقاومت وایر را عقب کشیده و دوباره بررسی کنید.

مرحله 5: تایید محل مناسب

برای اطمینان از قرارگیری صحیح کاتتر از فلوروسکوپی، آنژیوگرافی پایه یا حتی سونوگرافی استفاده کنید. در صورت نیاز به تزریق مادهٔ کنتراست، با دوز تجویز شده شروع کنید و تصاویر لازم را ثبت نمایید.

مرحله 6: فیکس کردن و مراقبت از محل ورود

پس از اتمام، کاتتر را بیرون آورده و محل را فشردگی دهید تا هموستاز حاصل شود. در مواردی که کاتتر برای مدت طولانی‌تر باقی می‌ماند، آن را با بخیه یا با بست‌های مخصوص فیکس کنید و پانسمان استریل قرار دهید.

نکات تخصصی برای تکنسین‌ها و پرسنل آمبولانس

• در انتقال بیمار با فشارخون ناپایدار، آنژیوکاتتر و مسیر دسترسی امن را تا زمان رسیدن به مرکز تصویربرداری حفظ کنید.
• برای انتقال بین‌بخشی، اسناد دقیقی درباره اندازۀ کاتتر، محل ورود و داروهای تزریقی همراه باشد.

عوارض احتمالی و چگونگی مدیریت آن‌ها

هر اقدام تهاجمی می‌تواند عوارضی داشته باشد؛ شناسایی زودهنگام و مدیریت صحیح آن‌ها مهم است.

عفونت

عفونت محل ورود یا عفونت سیستمیک ممکن است رخ دهد. علائم شامل قرمزی، درد، تب و ترشح است. در صورت مشکوک بودن به عفونت، پانسمان را باز کنید، نمونه‌گیری کشت انجام دهید و آنتی‌بیوتیک‌های مناسب را شروع کنید.

خونریزی و هماتوم

خونریزی موضعی یا تشکیل هماتوم نیاز به فشرده‌سازی، بررسي وضعیت انعقادی و در موارد شدید بازگشت به اتاق عمل دارد.

ترومبوز و آمبولی

تشکیل لخته حول کاتتر می‌تواند رخ دهد و خطر آمبولی با لخته همراه است. استفاده از کاتترهای پوشش‌دار و مدیریت ضدانعقادی مناسب می‌تواند ریسک را کاهش دهد.

اسپاسم عروقی یا آسیب اندوتلیال

پیشروی ناگهانی یا استفاده از نوک نامناسب ممکن است باعث اسپاسم یا آسیب به دیواره عروق شود. آرامش و استفاده از کاتترهای باریک/انعطاف‌پذیر توصیه می‌شود.

مراقبت‌های پیش و پس از قراردهی آنژیوکاتتر

مراقبت‌های قبل از اقدام

• اطمینان از داشتن آزمایش‌های پایه (CBC، PT/INR، Cr)
• آمادگی جهت مدیریت واکنش به مادهٔ کنتراست (آنتی‌هیستامین، استروئید در صورت سابقه حساسیت)
• قطع یا تنظیم داروهای ضدانعقاد بر اساس دستور پزشک

مراقبت‌های بعد از اقدام

1. بررسی مرتب محل ورود از نظر خونریزی، هماتوم، عفونت
2. ارزیابی عملکرد عروقی اندام مربوطه (پالس‌ها، رنگ، دما)
3. مستندسازی کامل: نوع کاتتر، طول، محل ورود، مشکلات حین کار

راهنمای پرستاری برای بیمارستان و آمبولانس

پرستاران باید هر ۱۵ دقیقه در ساعت اول، هر ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت بعد و سپس هر ۴ ساعت یکبار وضعیت ونشن و پانسمان را بررسی کنند. هنگام انتقال بیمار، تجهیزاتی که به کاتتر متصل است باید پایدار و فیکس باشد.

پرسش‌های متداول (FAQ)

آیا آنژیوکاتتر دردناک است؟

با بی‌حسی موضعی درد تا حد زیادی کنترل می‌شود؛ ممکن است در هنگام ورود سوزن احساس فشار یا سوزش کوتاه‌مدت وجود داشته باشد.

چه مدت پس از آنژیوکاتریسم باید استراحت کنم؟

بسته به محل و انواع کار، معمولاً چند ساعت تا ۲۴ ساعت استراحت و اجتناب از فعالیت سنگین توصیه می‌شود. پزشک شما زمان دقیق را بر اساس وضعیتتان تعیین می‌کند.

آیا می‌توانم داروهای رقیق‌کننده خون را قبل از آنژیوگرافی مصرف کنم؟

این موضوع بستگی به دارو و وضعیت بالینی دارد؛ همیشه قبل از مراجعه دربارهٔ داروهای خود با تیم درمانی صحبت کنید

تماس و خدمات آمبولانس خصوصی سفیر حیات

خدمات مرتبط

• انتقال بیمار با تجهیزات ونتیلاتور و مانیتورینگ کامل
• حضور تکنسین‌های آموزش‌دیده برای برقرار نگه داشتن مسیر وریدی/شریانی
• مشاوره قبل از اقدام و انتقال بین‌بخشی

نویسنده: تیم محتوای علمی آمبولانس خصوصی سفیر حیات — به‌روزرسانی: 22 سپتامبر 2025